Manipulacja, to kierowanie ludźmi dla własnych korzyści w taki sposób, że nie są tego świadomi. Tyle o manipulacji mówi słownik języka polskiego. W języku potocznym manipulant, to zwykły oszust, naciągacz, nieuczciwy sprzedawca, polityk, który robi „człowiekowi wodę z mózgu” albo… „pranie mózgu” i coś na tym zarabia.
Dla psychologa, to człowiek często z wysokim ilorazem inteligencji i często z zaburzeniami psychicznymi. Potrafi posługując się tzw. technikami wywierania wpływu, podstępnie pokonać istniejącą w każdym z nas naturalną barierę braku zaufania do ludzi. Wchodząc „tylnymi drzwiami do umysłu” zasiewa w nim myśli, które powodują, że zmieniają się zgodnie z oczekiwaniami manipulanta. Grupa wybitnych polskich psychologów, z profesorem Dolińskim na czele, opisuje ciekawy eksperyment w publikacji pt. „Manipulacja”. Eksperymentatorzy starali się sprawdzić, jak sprzedawcy zareagują na prośbę „proszę mi rozmienić 100 zł na trzy (!) pięćdziesiątki”. Jakież było ich zdziwienie, kiedy ta prośba była spełniana! Wdarcie się od tyłu do umysłu jest tym łatwiejsze, im w sklepie jest większy hałas albo, gdy obsługujący jest zmęczony.
Podręczników na temat skutecznego manipulowania ludźmi na półkach księgarskich jest całe mnóstwo. Nie da się skategoryzować i opisać wszystkich narzędzi stosowanych podczas „prania mózgu” – bo jest ich tyle, ilu jest manipulantów. Według sądów stosowanie psychologicznych narzędzi wpływu może być formą przemocy psychicznej z użyciem podstępu, doprowadzającej do podjęcia przez ofiarę lub ofiary zachowań, wywołujących u nich cierpienie .Przy pomocy technik wywierania wpływu i manipulacji opiniowanej kobiecie, szefowej grupy przestępczej, udało się doprowadzać nauczycielki, pielęgniarki, studentki i gospodynie domowe do zarabiania pieniędzy jako prostytutki, w klubach nocnych na całym świecie. Została skazana na kilka lat więzienia.
Dlaczego manipulacja jest skuteczna? Wyobraź sobie prostą sytuację. Jesteś chory, wybrałeś się do poradni. Zostałeś zarejestrowany, a pani w rejestracji poinformowała cię, że przyjmuje dzisiaj dwóch lekarzy, w dwóch różnych gabinetach. Nie znasz tych lekarzy, bo jesteś w podróży. Możesz sobie wybrać, do którego z nich pójdziesz po poradę. Obydwaj różnią się wyglądem. Jeden jest ubrany bardzo schludnie ma na sobie lekarskie ubranie i porządek na biurku. Drugi ma długie włosy zapięte w japoński koczek. Przekłutą ćwiekiem dolną wargę. Kolczyk w uchu i tatuaż na policzku. Nie potrzebuję rozwijać tego przykładu, żeby pokazać jak istotną rolę w manipulacji ma zdobywanie zaufania, poprzez odpowiedni do sytuacji np. wygląd zewnętrzny a także stereotypy i przekonania odbiorcy.
Człowiek, używając dużego uproszczenia, ma wbudowany w mózgu moduł odpowiedzialny za bezpieczeństwo. Ten moduł nazywa się brak zaufania. Jeżeli ktoś przesadza z brakiem zaufania do ludzi, to nie jest wstanie zbudować żadnych relacji. Nadmierna podejrzliwość jest tak samo niebezpieczna jak nadmierne zaufanie. Zdobycie zaufania to pierwszy krok do tego żeby rozpocząć „wywieranie wpływu”. Wystarczy, że do wspomnianej sytuacji dołożę kolejny element np. rozmowa z pacjentami, którzy siedzą w poczekalni. Jeżeli usłyszysz, że ten pan doktor (z kolczykiem i koczkiem) jest wybitnym profesorem to pewnie bez wahania zmienisz decyzje, co do wyboru doktora. Ulegniesz wpływowi informacji od grupy, którą podświadomie traktujesz, jako autorytet, czyli mądrzejszych od ciebie.
Manipulant ma świadomość, że zdobycie zaufania jest kluczem do wywierania wpływu. To dlatego niektórzy politycy, walczący o nasze głosy, chodzą do specjalistów, od których uczą się technik wywierania wpływu. Wyobraź sobie, że raz w miesiącu puka do ciebie pan skarbowy i mówi ci żebyś wziął 100 zł i poszedł na rynek. Na rynku stoi olbrzymia miska, do której wrzucasz banknot. Robisz to nie tylko ty, ale powiedzmy 40 tysięcy mieszkańców miasta, zobowiązanych do płacenia podatków. Co miesiąc widzisz, że w misce jest olbrzymia ilość banknotów. Teraz czas na polityków. To oni podchodzą do tej miski i decydują o tym, na co będą wydawali twoje pieniądze. Czy nie interesuje cię, co oni z tymi pieniędzmi będą robić? Politycy wiedzą niestety, że jesteś „statystycznym leniem” i nie interesuje cię to, ile dokładnie jest tam pieniędzy. Nie masz czasu liczyć, kto i na co te twoje 100 zł chce wydać. Pozostawiasz to „mądrzejszym„. Manipulanci doskonale wiedza o tym, że ludziom na wiecach wyborczych nie ma co mówić o liczbach, bo tłum ich i tak nie zrozumie. Dlatego odwołują się do manipulowania emocjami, czyli starają się zrobić coś, żeby zdobyć twoją sympatię i przedstawić się w twoich oczach, jako autorytet.
Jednym ze skuteczniejszych manipulantów jest Demagog. Schopenhauer twierdził, że niejednokrotnie ludzie przypominają „owce idące za prowadzącym je baranem, którym łatwiej jest umrzeć, niż myśleć”. Demagog będzie przemawiał do ciebie prostym, czasami prostackim, językiem. W swoich przemówieniach będzie starał się odwoływać do życiowych przykładów „to jakby chłop orał bez pługa”. Demagog powie ci, że tylko on zna receptę na sukces, że popierając jego to tak jakbyśmy popierali samych siebie. Odwoła się być może do sił wyższych, czuwających nad jedynymi słusznymi tezami jego programu. Nawet przez chwilę nie dopuści myśli o porażce. Na każdą sytuację znajdzie co najmniej dwa alternatywne rozwiązania. Nie ważne, czy skuteczne. Demagog znajdzie zawsze winnego zaistniałej sytuacji. Nie mając pod ręką konkretnej przyczyny zła powie, że tkwi ono w nas samych. Demagog potrafi bardzo plastycznie pokazać oczekiwany przez wszystkich sukces i wytworzyć silny lęk paraliżujący swobodny wybór innej koncepcji.
Czy wobec manipulacji jesteśmy bezradni? Na pewno nie. Umysł potrafi bronić się przed wywieraniem wpływu włączając moduł – krytyczne myślenie. Rozmowa z psychologiem to jeden ze sposobów poradzenia sobie z sytuacją, w której mamy wrażenie, że ktoś nami manipuluje.
psychoNET.pl 